Νηστεία

Νηστεία ονομάζεται η εκούσια ή ακούσια αποχή από τροφή (άλλως ασιτία). Κυρίως ο όρος αυτός χρησιμοποιείται από πολλούς λαούς για την εκούσια αποχή σε ορισμένες τροφές ιδίως για θρησκευτικούς λόγους.

Η νηστεία στην Αρχαία Ελλάδα
Στους αρχαίους Έλληνες η νηστεία ήταν μάλλον περιορισμένη και μόνο από τους συμμετέχοντες στα διάφορα «μυστήρια» σε αντίθεση με τη λιτότητα στη δίαιτα που ήταν ιδιάζον γνώρισμα των Ελλήνων αλλά και των μεγάλων φιλοσόφων όπως για παράδειγμα ο Σωκράτης, ο Πλάτων.

Την νηστεία ασκούσαν προπάντων οι ιερείς, οι βασιλείς και οι στρατηγοί προκειμένου να θυσιάσουν. Οι άλλοι, και μάλιστα οι Αθηναίοι, νήστευαν μόνο κατά τις εορτές των «Ελευσινίων» και των Θεσμοφορίων για κάθαρση και εξιλασμό. Γενικά οι Έλληνες θεωρούσαν τη νηστεία ως δοκιμασία που συνέτεινε στη προσέγγιση του ανθρώπου στο «θείον» την «θέωση».

Ορθόδοξη Εκκλησία
Σύμφωνα με τους ιερούς κανόνες του Κανονικού Δικαίου της Ορθόδοξης Εκκλησίας, νηστείες ονομάσθηκαν οι ημέρες κατά τις οποίες οι πιστοί οφείλουν να απέχουν από τις ηδονές του βίου και ορισμένων τροφών και ποτών.

Νηστεία και Κατάλυση νηστείας
Κάθε Χριστιανός οφείλει να νηστεύει κατά τις νηστείες, όπως καθορίστηκαν από την Μητέρα Εκκλησία. Εκκλησιαστικά, νηστεία εννοείται η λήψη ξηράς τροφής, άνευ ελαίου, οίνου ή άλλης λιπαρής ουσίας και μόνο μια φορά την ημέρα, κατά την ενάτη ώρα. Στο Βυζαντινό ωρολόγιο, η ενάτη ώρα αντιστοιχεί περίπου με τις 3 μετά το μεσημέρι.

Αν κάποιος φάει έστω και λίγο ψωμί πάνω από μια φορά την ημέρα, τότε αυτό λέγεται λύση της νηστείας.

Αν κάποιος φάει μια λιπαρή τροφή ή πιεί ένα οινοπνευματώδες ποτό, τότε αυτό λέγεται κατάλυση της νηστείας.

Αποχή βρώσης κατά τη νηστεία
Κατά τις ημέρες των νηστειών επιβάλλεται στους Χριστιανούς η αποχή της βρώσης:

• κρέατος,
• αυγών,
• ζωικών προϊόντων,
• γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων,
• ιχθύων – εξαιρούνται τα μαλάκια και τα όστρακα, όπως επίσης και τα παρασκευάσματα από τα αυγά των ψαριών: ταραμάς,
• αυγοτάραχο και χαβιάρι,
• ελαίου – εξαιρούνται οι καρποί της ελιάς, δηλ. οι ελιές, που αν και παράγουν το λάδι, εν τούτοις καταναλώνονται εν καιρώ νηστείας, αν βέβαια η νηστεία δεν είναι αυστηρή,
• οίνου και των διαφόρων οινοπνευματωδών ποτών.

Όταν κάποιος δεν τρώει όλα τα παραπάνω τότε κάνει νηστεία οίνου και ελαίου ή αλλιώς πλήρη ή γενική νηστεία.

Νηστίσιμα εδέσματα
Σε αντιδιαστολή με τα αρτύσιμα εδέσματα, οι τροφές, που επιτρέπονται κατά τη (γενική) νηστεία συνοπτικά είναι:

• Λαχανικά, Χόρτα,Φρούτα και Χυμοί Φρούτων.
• Αφεψήματα: (Καφές, Τσάι, Χαμομήλι, Φασκόμηλο, κ.ά. βότανα)
• Προϊόντα, που βασίζονται στα δημητριακά, όπως τα σιτηρά: Αρτοσκευάσματα (Ψωμί, Φρυγανιές), Ζυμαρικά, Βραστό σιτάρι (κόλλυβα), Σησαμέλαιο, Ταχίνι, κ.α.
• Όσπρια χωρίς λάδι.
• Ξηροί Καρποί

Διαβάθμιση νηστείας
Ανάλογα με την ποικιλία των τροφών, που επιτρέπονται να καταναλωθούν κατά την διάρκεια μιας ημέρας, η νηστείας κατατάσσεται σε τέσσερα επίπεδα. Τα τρία πρώτα επίπεδα είναι μερική νηστεία, ενώ το τελευταίο επίπεδο αντιστοιχεί στην μη νηστεία:

• Κατάλυση οίνου και ελαίου. Εκτός από ξηρά τροφή, επιτρέπεται και η λήψη τροφών, που περιέχουν λάδι ή άλλες φυτικές λιπαρές ουσίες καθώς και τα οινοπνευματώδη ποτά. Ισοδυναμεί με νηστεία ιχθύος.
• Κατάλυση ιχθύος. Επιτρέπεται η λήψη τροφών, που περιέχουν όλα τα προηγούμενα και επιπλέον ψάρια, αλλά όχι κρέας. Ισοδυναμεί με νηστεία τυρού και ωών.
• Κατάλυση τυρού και ωών. Επιτρέπεται η λήψη τροφών, που περιέχουν όλα τα προηγούμενα και επιπλέον αυγά ή γαλακτοκομικά προϊόντα. Ισοδυναμεί με νηστεία κρέατος.
• Κατάλυση εις πάντα. Επιτρέπεται κάθε είδους τροφή, ακόμη και το κρέας.

Διάταξη νηστειών
Οι διατεταγμένες πολυήμερες νηστείες, που οφείλουν να νηστεύουν οι Χριστιανοί είναι οι εξής:

1. Η νηστεία της Τετάρτης και της Παρασκευής εκάστης εβδομάδας, επειδή την ημέρα Τετάρτη ξεκίνησε η δίκη του Χριστού και την ημέρα Παρασκευή σταυρώθηκε, (τις δύο αυτές ημέρες δεν τρώμε ούτε λάδι).
2. Η νηστεία των Χριστουγέννων, που διαρκεί 40 ημέρες και αρχίζει στις 15 Νοεμβρίου και λήγει στις 24 Δεκεμβρίου, (κατά την νηστεία αυτή τρώμε ψάρι, όλες τις μέρες, από την αρχή της μέχρι και την 17η Δεκεμβρίου).
3. Η νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, που αρχίζει την Καθαρά Δευτέρα και λήγει το Μεγάλο Σάββατο, μετά την Πασχαλινή θεία Λειτουργία.
4. Η νηστεία του Μεγάλου Σαββάτου, είναι το μοναδικό Σάββατο του έτους όπου νηστεύουμε από λάδι
5. Η νηστεία των Αγίων Αποστόλων, αρχίζει από την Δευτέρα μετά την Κυριακή των Αγίων Πάντων, μέχρι και την 29η Ιουνίου μετά τη Θεία Λειτουργία (συνήθος η νηστεία αυτή είναι πολύ μικρή).
6. Η νηστεία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ή του Δεκαπενταυγούστου, που αρχίζει τη 1η Αυγούστου και λήγει στις 15 του ίδιου μήνα.
7. Η νηστεία του Τιμίου Σταυρού, είναι στις 14 Σεπτεμβρίου.
8. Η νηστεία του Τιμίου Προδρόμου, είναι στις 29 Αυγούστου.
9. Η νηστεία της Παραμονής των Θεοφανίων, είναι στις 5 Ιανουαρίου.

Νηστεία προ της Θείας Μεταλήψεως
Ακόμη, οι Χριστιανοί, που πρόκειται να μεταλάβουν των Αχράντων Μυστηρίων, οφείλουν να προετοιμαστούν σωματικώς και πνευματικώς. Μέρος αυτής της προετοιμασίας είναι και η νηστεία προ της Θείας Μεταλήψεως. Σύμφωνα με τους ιερούς κανόνες η Θεία Ευχαριστία πρέπει να τελείται από νηστικούς και να μεταλαμβάνεται από νηστικούς. Η νηστεία προ της θείας μεταλήψεως ή ευχαριστιακή νηστεία, για τους χριστιανούς που τηρούν τις καθιερωμένες νηστείες του έτους, συμπεριλαμβανομένης της νηστείας της Τετάρτης και Παρασκευής, συνίσταται σε αποχή από κάθε είδους τροφή αλλά και νερό από τα μεσάνυχτα της παραμονής προς ανήμερα της ημέρας, που θα μεταλάβουν. Έτσι ώστε, η “πρώτη τροφή”, που θα καταπωθεί εκείνη την ημέρα, να μην είναι άλλη από τη Θεία Κοινωνία. Ειδική εξαίρεση γίνεται για τους μελλοθάνατους, οι οποίοι κοινωνούν των Αχράντων Μυστηρίων σε κάθε περίπτωση.